اولین نشست تخصصی راهکارهای مقابله با بحران آب سیستان در روز دوشنبه نهم خرداد ماه سال جاری با همکاری پژوهشگاه زابل در محل سالن آمفی تئاتر سایت قدیم دانشگاه برگزار شد.
در این نشست که اساتید، کارشناسان و نخبگان حضور داشتند مباحث مختلف بحرآن آبی سیستان و راهکارهای تامین آب پایدار مطرح شد، در ابتدا با سخنرانی و خیرمقدم دکترنصرتی رییس پژوهشگاه زابل و با سخنرانی دکتر دهمرده نماینده مردم شریف سیستان، دکتر راهداری عضو هیئت علمی پژوهشگاه زابل، مهندس توکلی نماینده هلدینگ مهندسین مشاور نهاد سازندگی قرارگاه خاتم الانبیا، مهندس بلورچی مدیر پروژه آب ژرف و دکتر حسن پور عضو هیئت علمی دانشگاه زابل ادامه یافت.
در این سخنرانیها مواردی با موضوع بحران آب سیستان و چالش های پیش رو، ارائه راهکارهای تامین آب پایدار، پیامدهای احداث سد کمال خان در افغانستان، تصویب و ردیف بودجه طرح انتقال آب از دریای عمان به سیستان، ضرورت حقر چاه آب ژرف مطرح و مورد ارزیابی و بحث قرار گرفت.
از دیر باز چشم و امید مردم سیستان به آورده دریاچه از افغانستان بوده است
دکتر نصرتی ریاست پزوهشگاه زابل گفت:
متاسفانه مردم و اقتصاد منطقه را به آبی وابسته کرده بودند که طی دهه های مختلف هیچ ثباتی نداشته و ما چند مرحله خشکسالی را در همین سده گذشته از سر گذراندیم سخنرانانی که امروز در این همایش حضور دارند متخصصین حوزه آب هستند داده های مهمی بدست آورده اند و میتوانند به صورت علمی و عملی برای مردم اثبات کننند راهکارهای جایگزین و مطمئن یرای تامین آب پایدار وجود دارد.
بیش از ۱۲۰ سال است که استرالیا آب شرب، کشاورزی و صنایع خود را از آبهای زیر زمینی تامین می‍کند، تا کی مردم سیستان باید وابسته به آبی باشند که هیچ اختیاری برای مدیریت آن ندارند؟ امروز باید از عوامل اجرایی پرسید برای حل این بحران چه راه کارها عملی دارید؟
در این همایش خیلی خوشحال میشدیم که همه مسولین شهرستان حضور داشته باشند اما متاسفانه برخی برای عدم حضور خود توجیهاتی ارائه داشتند، از دکتر دهمرده نماینده مردم سیستان که همیشه ازما حمایت نموده و با حضور خود باعث دلگرمی ما بودند کمال تشکر را داریم.
طرح آب های ژرف در منطقه آماده ی بهره برداری است
دکتر دهمرده نماینده مردم شریف سیستان در خصوص اقدامات انجام شده برای تامین آب پایدار سیستان گفت: ماحصل تلاش ها و پیگیری های چندین ساله ما گرفتن سه ردیف بودجه در سال جاری برای انتقال آب از دریای عمان و برای اولین بار در تاریخ جمهوری اسلامی ایران انتقال آب از دریا تبدیل به قانون گردید تا یک بار برای همیشه نه تنها مشکل منطقه سستان که کل ایران در رابطه با بحث آب پایدار حل شود.
نماینده مردم سیستان درخصوص چاه آب ژرف عنوان کرد: تا امروز سه حلقه چاه حفر شده و تلاش ما برای حفر حداقل ده چاه دیگر است تا با رها سازی این آب ها به یک نشاط و امید عمومی دست یابیم، برآوردهای اولیه چاه ژرف سیستان این است که بالای دو هزار میلیارد متر مکعب آب زنده و جاری در این چاه ها ما آب داریم.
دکتر دهمرده در رابطه با تعداد چاه های ژرفی افزود، درخواست و پیگیری ما از شخص رئیس جمهور تعداد صد حلقه چاه بعنوان کف سهمیه منطقه است ولی وزیر نیرو تا این لحظه قول حفر ۱۰ حلقه چاه را داده است که در شرایط بحران آب منطقه سیستان از این ظرفیت در جهت تامین آب شرب بهره ببرند.
دکتر دهمرده نماینده سیستان در رابطه با احداث سد کمال خان تاکید داشت این طرح، طرح مردم افغانستان نیست این یک طرح بین المللی است که با پشتوانه تمامی دشمنان بشریت برای نابودی سستان پایه گذاری شده است تا سیستان را به ورطه نابودی بکشانند.
البته اگر تهدیدها نبود ما هرگز بفکر انتقال آب از دریا و چاه آ ژرف نبودبم ولی امروز تهدید را به فرصت تبدیل کردیم و از ظرفیت های داخل کشور برای تامین آب پایدار استفاده میکنیم.
برای تامین آب منطقه سیستان باید در چهار بخش درون کشوری، سطح ملی، سطح بین المللی و تعامل دوجانبه ایران و افغانستان برنامه ریزی شود
دکتر راهداری عضو هیئت علمی پژوهشگاه زابل گفت:
طراحی بند کمال خان در یک موقعت خطرناک قرار گرفته، از ظرفیت این بند بعنوان یک مسیر انحرافی در جهت انتقال آب از طرف دریاچه هامون به سمت گودزره بهره میبرند که هیچ استفاده مفیدی برای مردم افغانستان ندارد و با توجه به حجم گود زره که عددی در حدود ۲۴ میلیارد متر مکعبی تخمین زده می‍شود حجمی دو برابر بستر ۱۳ میلیاردی دریاچه هامون دارد، مساله بعدی سد بخش آباد است که برروی فراه رود ساخته می‍شود و ظرفیتی بالغ بر ۱٫۲ میلیارد متر مکعب حجم ذخیره دارد تا اندک آب ورودی از قسمت شمالی دریاچه را نیز مهار کند، اگر این سد نیز راه انداز شود بحران های زیست محیطی بیش از پیش خواهد بود و بخش هامون صابری نیز به منشا بزرگتری از ریزگرد تبدیل خواهد شد، برای تامین آب منطقه سیستان باید در چهار بخش درون کشوری، سطح ملی، سطح بین المللی و تعامل دوجانبه ایران و افغانستان برنامه ریزی شود. در بخش درون کشوری انتقال آب از دریای عمان و آب های ژرف که با تلاش نماینده محترم مردم سیستان جناب دکتردهمرده انجام شده است تا در آینده آب پایدار برای منطقه سیستان داشته باشیم.
مشکل دریاچه هامون باید درسطح ملی در دستور کار قرار گیرد تا مساله سیستان یک مساله ملی تلقی شده و حداکثر ظرفیت دستگاه دیپلماسی درجهت حل این مساله پای کار بیاید، از طرف سازمان‍های بین المللی حق‍آبه سیستان و مشکلاتی را که افغانستان با ایجاد موانع بر سر ورودی های آب به دریاچه ایجاد کرده با استفاده از ظرفیت کنوانسیون‍های بین المللی پیگیری شود تا با توجه به ثبت زیست کره جهانی این معضلات در بعد بین المللی نیز پیگیری هایی را به خود ببیند.
امروز آبخوان آرتزین زابل یک پدیده واقعی شناخته شده است
مهندس بلورچی مدیر پروژه آب ژرف گفت: در سال ۲۰۲۵ برداشت از آبهای زیرزمینی درکشورهای توسعه یافته ۱۸درصد و درکشورهای در حال توسعه ۵۰درصد رشد خواهد داشت. درخصوص مصارف آب ایران ۹۲٫۵ درصد مصرف کشاورزی ۶درصد شرب و ۵/۲ درصد صنعت مصرف دارد.
با اعلام وزارت نیرو ۵۰۰میلیارد مترمکعب آب ژرف وجود داشته که حدود ۱۴۰میلیارد مصرف شده و ۴۶۰میلیارد مترمکعب باقی مانده است.
در استرالیا ۶۴۹میلیارد مترمکعب آب شناسایی شده است، از سال ۱۸۸۰میلادی بهره برداری از آب ژرف آغاز شده است، پس از ۱۲۰سال بهره برداری همچنان ۳۱۰۰ چاه آرتزین فعال است که عمق چاهای آن از ۵۰۰متر تا ۳۰۰۰متر عمق دارد.
استرالیا اگر الان کشاورزی و دامپروری روز جهان است بخاطرآبخوان آرتزین بزرگ استرالیا است، ۷۰ کشور در حال مطالعه استفاده از آب های ژرف هستند.
امروز آبخوان آرتزین زابل یک پدیده واقعی شناخته شده است، نیازمند عزم جدی برای حفر ۱۰حلقه چاه آب ژرف در منطقه سیستان هست، هرچاه ژرف حدود دوماه زمان حفاری زمان بر است که با فناوری جدید و خرید دکل های چابک نسبت به دکل های نفتی این زمان کمتر خواهد شد.
یکی از راهکارهای تآمین آب پایدار سیستان طرح انتقال آب از دریای عمان است
مهندس توکلی نماینده هلدینگ مهندسین مشاور نهاد سازندگی قرارگاه خاتم الانبیا گفت: از راهکارهای علمی برای تامین آب پایدار سیستان انتقال آب از دریای عمان است، حجم کل نیاز آب شرب و صنعت در سه استان شرقی (سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی) برای افق سال۱۴۲۰ برابر با ۱۷۵۰ میلیون مترمکعب در سال پیش بینی شده است و سهم استان سیستان و بلوچستان از این مقدار ۴۵۷میلیون متر مکعب خواهد بود.
در فاز اول طرح انتقال آب از دریا، آب نمک زدایی شده با حجم ۲۵۰ میلیون مکعب در سال مدنظر است که سهم سیستان وبلوچستان از این مقدار ۷۰میلیون مترمکعب در نظر گرفته شده است، درخصوص مطالعه و سامانه خط انتقال آب در این عملیات طی دوبخش برنامه ریزی شده که بخش اول محدوده چابهار-ایرانشهر و بخش دوم محدوده ایرانشهر-زاهدان و زابل انجام می‍شود، همچنین شناسایی مسیر خط انتقال آب از لحاظ زیست محیطی، پدافند غیرعامل، راه‍ها و مسیرهای ارتباطی کشور مورد بررسی و ارزیابی قرار خواهد گرفت، در حال حاضر مطالعات فاز یک انجام شده است و پروسه مناقصه و انتخاب پیمانکار در فاز بعدی باید انجام شود، طبق مطالعات انجام شده در سال ۸۶ ما معادل ۹٫۶ میلیارد برداشت آب در استانهای شرقی داریم که باز هم ۱٫۵ میلیارد کسری آب در حوزه داریم، در سال ۹۴ برداشت آبی ما به ۸٫۵ میلیارد کاهش و کسری به ۱٫۷ میلیارد افزایش داشته.
راه کارها ما برای حل بحران کمبود منابع آبی میتواند گزینه های انتقال آب از دریا باشد، از بندر تنگ تا بندر بریس موقعیت های مختلفی شناسایی و اولویت بندی شده برای برداشت و تصفیه آب شرب و درحال حاضر شرکت های مختلفی کار ساخت این آب شیرین ها را آغاز کرده اند، در فاز اول برای انتقال ۲۵۰ میلیون متر مکعب آب نیاز به لوله با قطر ۲٫۲ متر داریم تا آب را به فاصله ۶۰۰ کیلومتری منتقل کنیم.
رودخانه سیستان یک شاهکار مهندسی از مردم سیستان،
دکتر حسن پور عضو هیئت علمی دانشگاه زابل گفت: سوالی که مطرح بود این است که سیستان با آن دانش و پیشرفت در شهر سوخته آیا در زمینه آب حرفی برای گفتن دارد که با مطالعه بستر رودخانه سیستان به یک دانش مهندسی خاص دست یافتیم، مردم سیستان در سال ۱۲۸۱ شاهکاری را خلق کرده بودند توسط شبکه کانال پایدار که آن شبکه بدلیل طراحی منحصربفرد خود تبدیل به رودخانه سیستان شد و همچنان پس از سالها مردم سیستان از ثمرات آن بهره مند هستند، خلق عبارات مانند شیب آب و پشت آب بدلیل طراحی خاص رودخانه سیستان است، ما برای نگه داشت آب به نقشه های توپوگرافی نیاز داریم در صورتی که اولین نقشه ها توسط ارتش در سال ۱۳۴۰ طراحی شده و سوال است در آن زمان بدون داشتن هیچ نقشه ای چگونه توانستند چنین سازه خاصی برای پایداری آب تهیه کنند، این طراحی بقدری زیبا بود که در سیلاب سال ۱۲۸۱ تبدیل به رودخانه سیستان کنونی شد.
دولت افغانستان با چهار هدف بند کمال خان را احداث کرد؛ ۱- ذخیره ۵۲ میلیون متر مکعب آب برای شرب و کشاورزی ۲- تولید ۹ مگاوات برق ۳- آبیاری ۱۷۴،۰۰۰ هکتار اراضی با حجمی حدود۱٫۵ میلیارد متر مکعب ۴- کنترل سیل از طریق انحراف بسمت گودزره ؛ با توجه به نوع سازه بند کمال خان و نوع جانمایی دریچه های آن عملا امکان تحویل همان ۸۲۰ میلیون مترمکعب آب ذکر شده در قرارداد آبی ۱۳۵۱ نیز وجود ندارد، چرا ندارد؟ ۱- تاسیسات بند کمال خان ۲- طی مسافت ۷۵ کیلومتری جریان آب در بستر رودخانه هیرمند ۳- تقسیم جریان رودخانه هیرمند در نقطه صفر مرزی به رودخانه پریان و رودخانه سیستان
راهکارهای پیشنهادی؛ ۱- پیگیری کمیته دائم فرامنطقه ای بین ایران و افغانستان ۲- در راستای تحقق حق‍آبه ایران اصلاح ساختار بند کمال خان پیگیری شود ۳- شکایت از افغاستان به مراجع بین المللی بدلیل خشکاندن عمدی تالاب بین المللی هامون ۴- تشکیل ستاد بحران با استفاده از نیروهای اجرایی و دانشگاهی ۵- پیگیری تامین آب شرب از سار منابع در دسترس ۶- پرداخت خسارت به کشاورزان جهت جلوگیری از مهاجرت ۷- انجام تحقیقات بیشتر در رابطه با استفادهاز آب های ژرف و بارور سازی ابرها.