سیستان فراموش شده: با توجه به اهمیت موضوع آب شرب در منطقه سیستان بر آن شدیم تا علل و راهکارهای رفع آنرا از ریاست سابق آبفای زابل جویا شویم.
به گزارش سیستان فراموش شده ریاست سابق آبفای زابل در این خصوص توضیحاتی بیان کردند :
چند سالی است که بوی نامطبوع آب شرب در فصول گرم سال مردم را آزار میدهد. در حالیکه منابع تامین آب همان چاه نیمه هایی است که سالهاست محل برداشت آب با کیفیت بوده و هست. به جه دلیل این آب دچار بو شده است؟ چه تغییراتی منجر به چنین نتیجه ایی شده است؟
بسیاری از محققین اصطلاح پیر شدن را برای این منابع آب بیان میکنند. چاه نیمه ها علاوه بر ذخیره کردن آب نقش کاهش دبی رودخانه را در پر آبی دارد. در زمان سیل با ورود آب به چاه نیمه ها بخشی از شدت آب کاهش میابد. این نقش چاه نیمه ها منجر به پر و خالی کردنهای پیاپی در زمان سیل برای کاهش دبی رودخانه صورت میپذبرد. هر چند این ترفند مدیریت سیل را تسهیل می کند اما منجر به ورود حداکثری املاح و رسوبات به چاه نیمه ها میشود. در سنوات گذشته با ورود سیلابها رسوبات زیادی وارد چاه نیمه ها خصوصا چاه نیمه یک شد.
از طرفی در بالادست رودخانه هیرمند در کشور افغانستان ورود پسابهای کشاورزی و صنعتی و فاضلاب های مناطق مسکونی حاشیه رودخانه منجر به افزایش فسفات و نیترات در آب میشود که منبع تغذیه جلبکها ست.
برای شکوفایی جلبکی باید سه عامل نور و دمای مناسب و منابع تغذیه مهیا گردد. این سه عامل در فصل تابستان در چاه نیمه ها جمع شده و در لایه های دمایی که در عمق خاص از چاه نیمه منجر به ایجاد شرایط تکثیر جلبک و در نتیجه شکوفایی جلبکی میشود.
راههای مقابله با این پدیده حذف یکی از عوامل شرایط تولید و تکثیر جلبکی است. با توجه به باز بودن سطح چاه نیمه ها و تابش خورشید امکان تاثیر گذاری و جلوگیری از تابش نور وجود ندارد اما بر شرایط دمایی و منابع تغذیه میتوان موارد کنترلی اعمال نمود.
۱- کاهش منابع تغذیه جلبکها با کاهش ورود املاح و رسوبات: آبگیری چاه نیمه ها در یک مرحله و عدم استفاده کنترل سیلاب از چاه نیمه با تخلیه و پر کردن مکرر چاه نیمه ها در زمان سیلابها موجب کاهش ورود املاح و رسوبات میشود که میتواند در کاهش منابع مغذی جلبکی موثر باشد.
۲- کنترل شرایط دمایی جلوگیری تکثیر جلبک: تکثیر جلبک نیاز به شرایط دمایی خاص است که در فصول گرم و در یک لایه دمایی در عمق مناسب این شرایط دمایی مهیا میشود. برهم زدن لایه دمایی میتواند زمینه تکثیر و شکوفایی جلبکی را متوقف نماید. در سال ۹۶ رها سازی حق آبه زیست محیطی به میزان بیست میلیون متر مکعب منجر به ایجاد تلاطم و جابجایی لایه های دمایی در چاه نیمه یک و در نتیجه کاهش تکثیر و شکوفایی جلبکی شد و تاثیر بسزایی در کاهش بوی آب داشت. بنابراین در صورت وجود منابع آب، رها سازی آب در فصول گرم و در ابتدای زمان تکثیر جلبک میتواند در کاهش چشمگیر ایجاد بو موثر گردد.
۳- کاهش و حذف بیولوژیکی جلبک: یک راه کاهش جلبک در منابع آبی استفاده از ماهی فیتوفاک یا کپور سفید که در اصلاح محلی در سیستان به آن ماهی حلوا اتلاق میشود. این ماهی از جلبکهایی که در آبشش بدام می اندازد تغذیه میکند. در گذشته چرخه طبیعی تولید این ماهی در چاه نیمه ها بصورت طبیعی وجود داشت. بدلیل منابع زیاد تغذیه ماهی که همان جلبک است این ماهی رشد بسیار زیادی در چاه نیمه ها داست بطوریکه این ماهی با وزن بین ده تا بیست کیلو در چاه نیمه صید و به بازار عرضه میشد. صید بی رویه منجر به حذف ماهی از چاه نیمه ها شد. بازگرداندن چرخه طبیعی این ماهی با رها سازی بچه ماهی و جلوگیری از صید بی رویه میتواند راهکار کاهش چشمگیر جلبک در چاه نیمه ها باشد.
مواردی که ذکر شد بخشی از راهکارهای یشگیرانه است. راهکار حذف بوی ناشی از این پدیده استفاده از کربن فعال در فرآیند تصفیه و ازون زنی است که هر دوی این روشها بشدت هزینه بر است و با شرایط مالی و درآمدی شرکتهای آب و فاضلاب غیر اجرایی بنظر میرسد.
حبیب اعلائی
بیست شهریور نود و هفت